Μνημείο στο Βογατσικό Καστοριάς

Ένας χρόνος έχει ήδη περάσει από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, το οποίο είχα τη χαρά και την τιμή να σχεδιάσω, στη μνήμη των 14 αμάχων κατοίκων του Βογατσικού, που δολοφονήθηκαν βάναυσα από τους Ιταλούς κατακτητές στις 4 Απριλίου του 1943 στην τοποθεσία Προσήλιο έξω από το χωριό. Αν και έχει περάσει αρκετός καιρός, η συγκίνηση παραμένει η ίδια κάθε φορά που αναλογίζομαι – εκτός από τη χαρά της ολοκλήρωσης της διαδικασίας – και τις δυσκολίες που χρειάστηκε να αντιμετωπισθούν στο διάστημα της πολύμηνης προετοιμασίας και αναμονής που προηγήθηκε.

Πρώτα ήταν εκείνο το τηλεφώνημα του φίλου μου γιατρού και συγγραφέα Νώντα Τσίγκα, για μια συνάντηση, όπου αποτέλεσε και την πρώτη μου επαφή με το διήγημά του «Έξοδος», στο οποίο γίνεται, με τη δύναμη εκείνη που η λογοτεχνία διαθέτει, κάποιας μορφής φανταστική ανάπλαση – «αναπαράσταση» της μαρτυρικής θυσίας. Την ίδια εκείνη μέρα «έπεσε» και η ιδέα «της δημιουργίας ενός μνημείου» και η πρόταση να αναλάβω τον σχεδιασμό του. δεν θα ξεχάσω ποτέ τη συγκίνηση εκείνης της στιγμής.

Αφού πέρασε κάμποσος καιρός , μέχρι να διεκπεραιωθούν μερικές απαραίτητες γραφειοκρατικές διαδικασίες, εγκρίσεις και γνωμοδοτήσεις, ακολούθησε η συνάντησή μου με το δήμαρχο Άργους Ορεστικού κ. Παναγιώτη Κεπαπτσόγλου στην οποία έγινε και η παρουσίαση της μακέτας του μνημείου.

Οφείλω να ομολογήσω πως ο ίδιος ο Δήμαρχος κ. Π. Κεπαπτσόγλου, η τότε Αντιδήμαρχος κα Α. Μπελωνάκη,  όπως και ο τότε πρόεδρος της κοινωφελούς υπηρεσίας κ. Α. Βιτούλας δέχτηκαν με θέρμη και εγκαρδιότητα την πρότασή μου να αναλάβω αμισθί τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση της κατασκευής του μνημείου και στάθηκαν απ΄την πρώτη στιγμή και σε ολόκληρη τη διαδικασία που ακολούθησε πρόθυμοι αρωγοί και συμπαραστάτες.

 

Το χρονικό των γεγονότων

Αντιγράφω απόσπασμα από το λεύκωμα «Με λίγα ρούχα αιματωμένα» :

«Άνοιξη του 1943. Οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής επιχειρούν με ζώνη ευθύνης το μεγαλύτερο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας […]

Σύντομα δίνεται η εντολή να ξεκινήσουν εκτεταμένες και άγριες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο χώρα και τα χωριά των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας προκειμένου να κατασταλεί κάθε αντίσταση[…]

Ήδη από το Φεβρουάριο και το Μάρτιο αντίστοιχα, ο καπετάν Αρριανός μπαίνει στα χωριά Γέρμα και Βογατσικό, μιλά στους συγκεντρωμένους κατοίκους στις πλατείες και τους παρακινεί να πάρουν τα όπλα και να συμμετέχουν στην εξέγερση […]

Στις 27 Μαρτίου ιταλικό τμήμα προχωρεί προς Βογατσικό, Γέρμα, Άργος Ορεστικό και Καστοριά […]

Στην περιοχή Πόρος του Βογατσικού οι Ιταλοί πυροβολούν το «τσιφλίκι του Βάρδα» (Ζήση Τακαντζιά). Το ίδιο το χωριό γλιτώνει μεν από εμπρησμούς σπιτιών, θα έχει δε τη δική του βαριά συμμετοχή στον εξανδραποδισμό, αφού συνολικά 14 κάτοικοι κάθε ηλικίας που βρέθηκαν στο δρόμο της Πινερόλο συλλαμβάνονται και τουφεκίζονται στην περιοχή Προσήλιο έξω από το χωριό την Κυριακή 4 Απριλίου 1943.

Οι άνδρες που δολοφονήθηκαν ήταν οι: Κωνσταντίνος Χ. Αναγνώστου, Χρυσόστομος Γ. Δαρλαγιάννης, Κωνσταντίνος  Δ. Ζάχος, ( ή «Κούκλας»), Χρήστος Παντ. Κονδύλης, Γεώργιος  Δημ. Μήκας, Απόστολος Ιωανν. Μπλιάγκας, ο ιερέας Κωνσταντίνος (Παπακώστας) Μπότσαρης, (ή Βότσαρης, Γεώργιος Ιωαν. Σαρρής (ή Σαριγιάννης), Ανδρέας Αθ. Τακαντζιάς, Αθανάσιος Στεργ. Τσαπατόρης ( ή Τσιμαγιάννης ή Τσέλιος) και Ευάγγελος Φωτίου».

 

Σχεδιασμός και κατασκευή

Κεντρική ιδέα της δημιουργίας του μνημείου αποτέλεσαν κάποιες φράσεις του διηγήματος «Έξοδος» που μου προξένησαν από την αρχή εντύπωση και με συγκλόνισαν.

«…έχουμε μπει στον κόσμο που δεν μπορούν να τον δούνε οι άλλοι…»

Το μνημείο  επιχειρεί να συμβολίζει έναν κόσμο γεμάτο σκληρότητα όπως είναι ο καιρός κάθε πολέμου, όπου το τυχαίο ( που λέγεται «μοίρα») μπορεί να οδηγεί σε ένα μικρό – ελάχιστο βήμα για «αλλού».  για το λόγο αυτό έγινε και ένας μικρός υποβιβασμός του εδάφους έδρασης του μνημείου ως σύμβολο της απότομης θραύσης των ορίων που συνδέουν το παρόν και την ύπαρξη, με τον επικείμενο αφανισμό.

Τη διαφορά μεταξύ των δύο επιπέδων ενώνει γυαλισμένο μάρμαρο. Ένα ψυχρό υλικό, ωστόσο λευκό και καθάριο, που συμβολίζει το πέρασμα από την «κανονικότητα»που εμείς ζούμε σήμερα στην πέτρινη και χωμάτινη τραχύτητα της εποχής του πολέμου και του θανάτου, την οποία οι 14 δολοφονημένοι άνθρωποι βίωσαν.

Ασβεστολιθικές πέτρες, από λατομείο της περιοχής, σπασμένες ακανόνιστα και τοποθετημένες η μία επάνω στην άλλη θυμίζουν τόσο την αγριότητα με την οποία τα γεγονότα συνέβησαν, όσο και ένα είδος ομαδικού τάφου που οι αδίστακτοι κατακτητές δημιούργησαν.

«… σπρώξαμε με τα δόντια τον καιρό …»

Χαλύβδινοι σωλήνες μεγάλου ύψους, τοποθετούνται υπό κλίση πίσω από το κύριο σώμα του μνημείου, σαν να το σπρώχνουν ή να το συγκρατούν-στηρίζουν.

Οι σωλήνες-κορμοί είναι δύο … δύο πόδια, που περπατούν στα βουνά, δύο χέρια που πολεμάνε. που γέρνουν εμπρός στη δύναμη του βράχου, άλλοτε στηριζόμενοι σε αυτήν και άλλοτε την σπρώχνουν να μπει μπροστά για να τους δώσει κουράγιο να συνεχίσουν τον αγώνα τους. Ένα σχεδόν διαγώνιο τμήμα  ενώνει του δύο “κορμούς”, σχηματίζοντας με τον καθένα ένα σταυρό, που συμβολίζει την πίστη αλλά και το βάρος του αγώνα.

«… Τζίτο, Τζίτο, Τζίτο … το θυμάμαι αυτό το ΖΗΤΩ και γελάει το μέσα μου».

Αυτά τα τρία «ζήτω» είναι οι τρεις πέτρες στο χώμα, που συμβολίζουν τη στιγμή ειρωνείας, καθώς άλλα εννοούσε ο Ιταλός διοικητής του διηγήματος και άλλα καταλάβαινε το συγκεντρωμένο στην πλατεία του χωριού πλήθος των αμάχων. Από τις τρεις η πιο μεγάλη τοποθετείται στην μπροστινή όψη του μνημείου αναπαριστώντας το Ζήτω που έμεινε ως φαιδρή εντύπωση στον πρωταγωνιστή του διηγήματος «Έξοδος».

 

Τα αποκαλυπτήρια

Αργά το απόγευμα στις 23 Ιουνίου λίγο πριν τη δύση του ηλίου, πραγματοποιήθηκε δοξολογία και τα αποκαλυπτήρια του μνημείου με τη συμμετοχή πλήθους κατοίκων του Βογατσικού, και την παρουσία των τοπικών αρχών.Η εκδήλωση πλαισιώθηκε πανηγυρικά από την μπάντα του Δήμου Άργους Ορεστικού.

 

Η παρουσίαση του Λευκώματος

Μετά την ολοκλήρωση της τελετής των αποκαλυπτηρίων, πραγματοποιήθηκε στην κεντρική πλατεία του Βογατσικού η παρουσίαση του λευκώματος «Με λίγα ρούχα αιματωμένα». Το πολυσέλιδο λεύκωμα εκδόθηκε με δαπάνη του Δήμου Άργους Ορεστικού ενώ την ιδέα της δημιουργίας του είχε ο Νώντας Τσίγκα, ο οποίος ανέλαβε και την επιμέλεια της καλαίσθητης έκδοσης. Στην εκδήλωση μίλησαν: ο . Ανδρέας Βιτούλας, Πρόεδρος της κοινωφελούς επιχείρησης του δήμου Άργους Ορεστικού, ο επιμελητής της έκδοσης Νώντας Τσίγκας, ο οποίος παρουσίασε το χρονικό της θυσίας και διεξήλθε τα περί της ύλης και των περιεχομένων του λευκώματος. Η κα Πόλυ Μπλιάγκα, ερευνήτρια τοπικής ιστορίας, που αναφέρθηκε στα στοιχεία μαρτυριών και άλλων τεκμηρίων από το αρχείο της, που συμπεριλήφθηκαν στην έκδοση. Τέλος, εγώ που έκανα μια σύντομη αναδρομή στην πορεία του σχεδιασμού και της ολοκλήρωσης της κατασκευής του μνημείου.  παρουσίασα την πορεία του σχεδιασμού και  της κατασκευής του μνημείου. Ο εκπαιδευτικός-χημικός κ. Σπύρος Παρίσης, διάβασε  με υποβλητικό τρόπο αποσπάσματα από το διήγημα «Έξοδος» του Νώντα Τσίγκα. Στο τέλος της εκδήλωσης αντίτυπα του λευκώματος διανεμήθηκαν δωρεάν στους παρευρισκομένους.

Κάπως έτσι δημιουργήθηκε αυτό το έργο. Η ολοκλήρωσή του θα ήταν αδύνατη χωρίς την αμέριστη συμπαράσταση του Δήμου Άργους Ορεστικού καθώς και όλων όσων συνεργάστηκαν πρόθυμα και αποτελεσματικά μαζί μου για το σκοπό αυτό.

Θα ήθελα λοιπόν, να ευχαριστήσω εκ βάθους το Δήμαρχο Άργους Ορεστικού, κ. Παναγιώτη Κεπαπτσόγλου, την Αντιδήμαρχο, κα Αφροδίτη Μπελωνάκη, τον Πρόεδρο της κοινωφελούς επιχείρησης, κ. Ανδρέα Βιτούλα, τον Πρόεδρο του Βογατσικού κ. Στέργιο Γκασιώνη, τον πολιτικό μηχανικό κ. Κώστα Καράντζιο καθώς και όλα τα συνεργεία του Δήμου που εργάστηκαν κατά την κατασκευή, την εταιρεία Lithos και ιδιαίτερα την κα Βάσω Μιτσούλη για την εξαιρετική συνεργασία και φυσικά τον εμπνευστή της ιδέας του όλου εγχειρήματος και αγαπημένο φίλο, κ. Νώντα Τσίγκα.

Τέλος, οφείλω να εκφράσω τη μεγάλη ευγνωμοσύνη που νιώθω, για την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό μου και την αγάπη που εισέπραξα από όλους τους συνεργάτες μου και τους Βογατσιώτες.  Θα αποτελεί δε δια βίου τιμή μέγιστη για μένα το ότι αποτέλεσα μέλος της ομάδας για την επιτυχή ολοκλήρωση του εγχειρήματος αυτού.

Στο σημείο αυτό μπορείς να παρακολουθήσεις το βίντεο που περιγράφει την πορεία την κατασκευής του μνημείου καθώς και τη σύντομη ομιλία του Δημάρχου κ. Π. Κεπαπτσόγλου στο χώρο του μνημείου κατά τη μέρα των αποκαλυπτηρίων.